Van slachtoffer naar dader
Het onzichtbare geweld
Veel vormen van misbruik spelen zich af in het verborgene. Zonder getuigen, zonder bewijs en daardoor vaak zonder erkenning. Dat geldt voor seksueel misbruik, maar ook voor andere vormen van machtsmisbruik onder jongeren. Juist omdat deze gebeurtenissen zich aan het zicht onttrekken, blijft de pijn bij het slachtoffer en blijft de dader buiten bereik. Zo blijven patronen van macht en onmacht zich herhalen, zowel in familiesystemen als in onze samenleving.
Traumaseksuologie
In de traumaseksuologie wordt helder beschreven hoe vroegkinderlijk trauma diepe sporen nalaat in hoe iemand relaties aangaat, grenzen voelt en macht ervaart. In autopsychodrama wordt zichtbaar dat wat ooit overweldigend was, zich later onbewust kan herhalen soms in de rol van slachtoffer, soms als dader.
In dit artikel deel ik een persoonlijke casus uit mijn praktijk die deze dynamiek pijnlijk duidelijk maakt.
* Voor de bescherming van de client is zowel de casus als naam niet herleidbaar.
Een voorval op straat
Enkele maanden geleden werd Aaron door leeftijdsgenoten in elkaar geslagen. Hij werd ten onrechte beschuldigd, op zijn knieën gedwongen, gefilmd en geslagen. Aaron deelde zijn verhaal in mijn praktijk en de politie raakte betrokken ik werd de ontbrekende getuige: Ik had het incident niet gezien, maar zag wel de gevolgen bij deze jonge man.
De politie kende de jongens, beloofde “later een gesprek” en deed verder niets. Geen aangifte, geen actie, geen erkenning precies zoals vaak gebeurt bij seksueel misbruik: geen bewijs, geen getuige, geen vervolging.
De impact op het slachtoffer
Aaron bleef achter met schaamte, machteloosheid en isolement. Het filmpje van zijn vernedering ging later zelfs rond op school en werk, waardoor zijn trauma werd herhaald én vergroot. Hij trok zich terug, bedekte zich, wilde niet meer gezien worden. Een herkenbare overlevingsstrategie: onzichtbaar worden om verdere bedreiging te voorkomen.
Van slachtoffer naar dader
Na verloop van tijd zag ik iets gebeuren wat ik uit de traumaseksuologie maar al te goed ken: Aaron begon zelf dadergedrag te vertonen.
Dit was geen slechtheid. Dit was herhalingsdwang: het brein dat probeert grip te krijgen op wat ooit ondraaglijk was. Aaron herspeelde zijn autopsychodrama, maar nu vanuit de positie van macht.
Voorbij het gedrag kijken
Ik besloot ouders in te lichten en uitleg te geven over wat er gebeurde.
Aaron was niet “opeens agressief geworden”; hij liet zien wat hij zelf had meegemaakt. In traumaseksualiteit is dit essentieel: gedrag is nooit de kern. Het is de taal van onderliggende pijn.
“Wat iemand laat zien, is niet wie iemand is.”
Alleen door die pijn te erkennen, kan de cyclus van geweld worden doorbroken. Straffen zonder begrijpen heeft geen werkelijke werking.
Het collectieve nee
In deze casus faalde niet alleen het systeem, maar ook de sociale omgeving. Politie die niet ingrijpt, omstanders die zwijgen het is hetzelfde collectieve nee dat we zien bij seksueel geweld. De samenleving kijkt naar gedrag, maar heeft weinig taal voor wat iemand innerlijk meemaakt. Daardoor blijven zowel slachtoffers als daders gevangen in dezelfde patronen.
Reflectie: mijn rol als externe getuige
Mijn eerste impuls was woede en de drang om te redden. Ik wilde dat de daders zouden worden gepakt. Maar ik herkende ook iets ouds in mezelf: het verlangen dat iemand mij vroeger had beschermd. Als ik in die impuls was gestapt, was ik zelf onderdeel geworden van het psychodrama niet als hulpverlener, maar als dader in de tegenbeweging.
Door mijn “redderrol ” was ook ik bijna onderdeel geworden van hetzelfde psychodrama van macht en onmacht. Door dat besef kon ik weer terugkeren naar compassie. Ik kon luisteren, getuige zijn, heling mogelijk maken. Niet door te straffen, maar door te zien.
Deze bewustwording is essentieel in trauma seksuologisch werk. Getuigen, hulpverleners en ouders worden vaak meegezogen in het drama als ze niet reflecteren op hun eigen emoties en handelen.
Compassie, zelfinzicht én begrenzing zijn allen nodig.
De dunne lijn tussen slachtoffer en dader
Veel daders zijn ooit slachtoffer geweest. Dat verontschuldigt hun gedrag NIET, maar helpt wel begrijpen waarom herhaling zo vaak voorkomt.
‘Wat niet wordt doorleefd, wordt herhaald.’
Luisteren naar het onzichtbare
In mij leeft inmiddels compassie voor zowel Aaron als de jonge daders die Aaron hebben vernederd en geslagen.
Want zij dragen allemaal verhalen die nooit verteld mochten worden.
Mijn vraag is niet alleen: Wat heb jij gedaan?
Maar vooral:
Lieve jongen(s)/ meisje (s), wie of wat heeft jullie zo gebroken?
Als samenleving, ouders en hulpverleners hebben we de verantwoordelijkheid om niet alleen te reageren op gedrag, maar te leren luisteren naar de onderliggende pijn.
Alleen dan kunnen we de keten van daderschap en slachtofferschap echt doorbreken.
Achter elke daad/ dader schuilt een verhaal.
Achter elk slachtoffer een stilte die gehoord wil worden.
Ik luister graag na jou verhaal.
Elisa Bakker traumaseksuoloog
